Suuqyada magaalooyinka waa weyn ee
Puntland waxaa laga dareemay kunka shilin Soomaaliga ah ee cas kaas oo la
sheegay in ay daabacatay xukuumadda Puntland laguna daabacay dalka gudihiisa.
Waxa la sheegaya in dowladdu laba ujeedo ka leedahay daabacadda shilinka kuwaas
oo kala ah:
1. In ay soo buuxiso booskii u baneeyey
shilingkii baaba’ay kaas oo uusan jirin sida la sheegay bangi dhexe oo soo
buuxiya lacagta siyaabaha kala duwan suuqa uga baxday, aakhirkiina sababtay in
ay dalka lacag yaraani soo food saarto.
2. Waxa kale oo xukumadda culays uga
yimid bixinta mushaharooyinka ciidamada, shaqaalaha iyo adeegyada dowladda taas
oo iyana ay xukuumaddu doonayso in ay daboosho.
Dooda xukuumadda
Xukuumaddu waxay ku doodaysa in soo
daabacadda lacagtaan ay keentay baahi dhab ah oo ka jirta dhanka shilinka iyo
xukuumaddi ama bankgii dhexe ee Somalia oo isagu masuul ka ahaa soo daabicidda,
siyaasadda iyo meel marinta lacagta uu ku guul darraystay inuu soo daabaco
lacag, sidaa daraadeedna ay xukuumadda Puntland iyadu masuuliyaddaas qaadatay.
Banka dhexe ee Somalia
Guddoomiyaha baanka dhexe ee Somalia
mudane Bashir Isse oo isagu ah madaxa ugu sareeya nidaamka lacagta Somalia,
wuxuu ku dhaliilay xukuumadda Puntland in ay baal martay nidaamka caalamiga ah
ee u degsan lacagta aduunka iyo kan Soomaaliga ahba, sidoo kalana ay jabisey
dastuurka Federalka oo Puntland qeyb ka tahay. Wuxuu kale oo mudane Bashir
sheegay in bankiga dhexe ee Somalia iyo hay’adda lacagta aduunka ee marka la
soo gaabiyo loo yaqaan IMF ay ku hawlan yihiin sidii Somalia daynta looga
dhaafi lahaa loona soo daabici lahaa lacag rasmi ah oo uu dalku yeesho. Halkaan
ka eeg hadalka gudoomiyaha. http://www.garoweonline.com/page/show/post/3575/somalia-central-bank-criticizes-puntland-over-counterfeit-currency
Qiimaha dollarka iyo saamaynta lacagta cusub
Qiimaha dollarku wuxuu ahaa
mudooyinkii danbe mid fadhiya dhawrsanadoodna wuxuu u dhexeeyey halka dollar ee
Maraykanka ah 22 ila 22.5 kun shilinka Soomaaliga ah. Waxa mar hore suuqyada
sarrifka laga dareemay isbedel ku yimid qiimaha dollarka oo kor u kacay lana
filayo bilaha soo socda inuu sii kordho.
Xuduudaha Puntlad iyo lacagta soo galaya
Waxaa jira xogo rasmi ah oo sheegaya
in marhoraba shaqsiyaad gaar ah oo ku dhaqan deegaano Puntland ka baxsan ay
bilaabeen daabacadda lacago faalso ah aadna ugu eg tan xukuumaddu soo
daabacatay. Waxa kale oo hubaal ah in aanay xukuumaddu gacanta ku wada hayn xuduudaha
Puntland hubinna karin in aanay lacagtaasu soo gelin gudaha. Gaar ahaan waxaan
lacagtaas laga ilaalin karin gobolka Mudug oo isagu qeybsan xuduud dheerna la
leh deeganada konfurta Somalia.
Danyarta iyo dollarka
Waxaa sidii horayba u dhacday
sanadihii 2006 ilaa 2008 la saadaalinaya in khalkhal xoogleh ku yimaado
badeecadaha daruuriga ah iyo quud maalmeedka. Arrinkaasu wuxuu si weyn u
saamayn doona danyarta iyo inta tabarta daran ee aan awoodin in ay dollar wax
ku iibsadaan amaba helaan.
Xukuumadihii hore ee Puntland:
Xukuumaddii ugu horaysay ee Puntland way
soo daabacday lacagta Soomaaliga ah iyadoo xilligaas loo qabay baahi mug weyn
sida hadaba jirta, balse lacagtaas laguma daabicin dalka gudihiisa dowlad dhexe
oo la aqoonsanyahayna dalka kama jirin. Xukuumaddii ku xigtay waxay iyadu lacag
ku daabacday dalka gudihiisa, waxaa dabacaddaas ka dhashay burbur dhaqaale iyo
kacdoon shacab ugu danbayntiina waa la joojiyey. Xukuumaddii ugu danbaysay iyadu
ma soo daabicin lacagtaas, mar ayse isku dayday waxaa ka hor yimid diidmo qayaxan
wayna joojisay isku daygaas. Waxaa isweydiin mudan, arrimahaas lagu joojijay in
lacag la daabaco meesha ma ka bexeen mise wali waa jiraan?
Sharciyadda lacagta:
Xukuumadda Puntland, iyo tan federalka
ah ee Somalia, labaduba waxay isku waafaqsan yihiin in masuuliyadda daabacadda
lacagta uu bankiga dhexe leeyahay. Dastuurka Puntland qaybtiisa shanaad,
xubintiisa 2aad, qodobka 111aad xarafaha b iyo t waxaa ku cad in awoodda
hirgelinta siyaasadda lacagta iyo daabacadda uu leyahay bankiga dhexe. Hadaba
waxa dhankaas Puntland ka soo wajahaya caqabad sharci iyo sidii ay mashruucaan ugu
qancin lahayd hay’adaha sharciga.
Gunaanad
Waxaa marag ma doonto ah in loo
baahanyahay lacag shilin Soomaali ah oo cusub. Waxaase isweydiin mudan habka
ugu haboon ee lagu heli karo lacag sharci ah, hadiiba gudoomiyaha bankiga dhexe
uu lacagtaan sharci darro ku tilmaamay. Waa jawaabta laga wada eegayo dhanka
xukuumadda Pl iyo baanka dhexe ee Somalia labadaba. Waxa xukuumadda Pl si gaar
ah looga eegaya, sidii ay ugu damaanad qaadi lahayd shacabkeeda oo kolkii
horaba la liitay dhaqaalaha oo hooseeya, in aan culays dhaqaale oo horleh
fuulin.
Mohamed Abdi Baldho
Dhammaad
