Maxamed Baldho Aqoonyahan ka faalooda siyaadda soomaaliya oo ka hadley s...

ARAGTI LA’AANTU WAA ILA MEERAYSO.

Hogaamiyuhu waa inuu yahay mid aragti leh. Aragtidiisu waa in ay tahay mid cad oo aan mugdi ku jirin. Waa in uu aragtidiisa dadka ka soo horjeeda iyo kuwa raacsanba ka iibin karaa. Aragtidaasu waa in ay ku qotontaa mabaadii. Mabadii’du waa inay yihiin kuwo masaalixda ummadda ku dhisan. Hogaamiyuhu waa inuu aratidaas mabaadiida ku dhisan ummadda ku hagaa.

Hadii aadan aragti lahayn hogaamiye ma tihid. Hadii aadan hogaamiye ahayn dawgu kuuma cadda, hadii aan dariiqu kuu caddayn ma taqaanid meel aad dadka u dareeriso. Hadii aadan labadaas midna hayn (Vision and Principle) waxaan shaki ku jirin inaad dawga seegayso xaaladdaaduna ila meerayso ku soo idlaanayso.

Aragtida ka sokow, hogaamiyuhu waa inuu yahay mid saamayn leh. Waa inuu taageerayaashiisa ku qancin karaa inay u raacaan meesha uu u socdo iyo barwaaqada ay kala kulmayaan. Hadii aadan labadaas midna hayn (Purpose and influence), waxaa hubaal ah inaad kaligaa is arkayso oo wax ku raaca aadan helayn.

John C. Maxwell oo ah qoraa iyo tababare hogaaminte ah wuxuu ku doodayaa: ‘The true Measure of Leadership is Influence–Nothing more Nothing less.’ Miisaanka dhabta ah ee Hogaamintu waa saamayn. Kamana yara kamana badna. Waa xaqiiq. Hadaan hogaamiyhu dadka uu madaxda u yahay iyo kuwa wax kala dhexeeyaan aanu mowqif kiisa ka iibin karin hogaamiye ma ahan.

Mar kale, hogaaminta iyo xilku isku mid ma ahan (Leadership and position are two different things). Qof kasta xil waa qaban karaa lakiin qof kasta hogaaamiye ma noqon karo hadaanu hogaamiye ahayn. Waa halkaa meesha ay ka guntanto.

Waxaan u baahanahay hogaamiye aragti leh, hogaamiye aragtidiisu mabda’ ku dhisan tahay iyo hogaamiye aragtidaas mabda’a ku dhisan dadka ku hagi kara.

Hadii la waayo hogaamiye noocaas ah dadku waxay u kala baxayaan kuwa hogaamiyahaas xun u raacaa meeshii uu ula bayro iyo kuwo ku diida, ka hara oo ka niyad jaba. Ugu danbayntii waxaa la isla soo ag fariisanayaa guul darro iyo kacmo maran.

Mohamed Baldho

 

 

DHISMIHII PUNTLAND 22 SANO KA DIB: MAXAA LA GAARAY MAXAASE LAGA GAABIYEY.

DHISMIHII PUNTLAND 22 SANO KA DIB: MAXAA LA GAARAY MAXAASE LAGA GAABIYEY.

Maalin Axad ah, bishii Augus, sanadkii 1998, waa  markii ay rumowday riyadii dhismaha dowlad xubin ka noqon doonta dowlad federal ah oo Somalia ka dhalan doonta waana markii uu soo idlaaday hannaankii iyo habsami-u-socodkii dhismaha dowladda  aad maanta arkaysaan  ee Puntland State of Somalia. Berri oo ku beegan 1da August, waxaa la xusi doonaa 22 sano guuradii ka soo wareegtay maalintaas xasuusta mudan.

Si jiilasha mustaqbalku u ogaadaan inta aan sida dhow xaaladda Puntland ula soconna ay ugu caddaato, waxaan halkaan in yar dul istaagi doonaa geedi socodkii dowladnimada Puntland waxa laga  gaaray iyo waxa laga gaabiyey.

Maxaa la gaaray?

Puntland waxay noqotay dowlad  dhammaystiran oo leh dhammaan hay’adihii dowlad lahaan jirtay. Marka laga reebo saddexda gacmood  ee dowladda, sida fulinta, xeer dajinta iyo caddaaladda oo markiiba tallaabsaday, hadana waxaa dhismay hay’adihii kale ee dowliga ahaa. Waxaa la dhisay ciidankii booliiska oo aan dadka Puntland arag muddo sideed sanadood ah, waxaa la yagleelay ciidankii daraawiishta, waxaana la  sugay amnigii  deegaanada Puntland. Waxaa la dhisay caddaaladdii iyo maxkamadihii oo ay ku jiraan kuwii shacabka iyo kuwii ciidamada qalabka sida. Waxaa dib u habayn iyo soo noolayn lagu sameeyey saldhigyadii booliska, xabsiyadii danbiilayaasha lagu xiri jiray iyo ciidankii asluubta ee u xilsaarnaa haynta iyo ilaalinta maxaabiista. Waxaa la abuuray ciidankii la dagaalanka kooxii xaalufiyey badda deeganada Puntland isla markaasna ku daadin jiray haraaga sunta iyo qashinka la iska soo fogeeyo. 

Waxaa la hirgeliyey hay’adihii canshuurta  waxaa dib  loo camiray bangiyadii laga guuray waxaana la abuuray hay’addii shaqaalaha rayidka ah. Waxaa si joogta ah loo bilaabay bixinta mushaarooyinka iyo adeegyada shaqaalaha dowladda iyo ciidamada kala duwan ee Puntland. Waxaa la banneeyey guryihii dowladda ee dadkii soo qaxay hoyga u noqday, waxaa la burburiyey goobihii dowladda ee sharci darrada lagu dhistay iyo wadooyinkii la xirtay.

Puntland waxay ka hirgashay guud ahaan shanti gobol ee Puntland lagu dhisay, degmooyinkoodii iyo degmadii Buuhoodleh. Puntland waxaa laga hirgeliyey maamulkii gobolada iyo kii degmooyinka oo lixdii bilood ee ugu horreeyseyba hanaqaaday. Puntland waxay noqotay dowlad shaqaynaysa, leh hay’ado garsoor, bixisa mushaar joogto ah, waxaana la bilaabay raadinta dowlad Soomaaliyeed oo federal ah. 

Ugu danbayntii Puntland waxay ku guulaysatay inay hormuud u  noqoto dowlad mar kale Somalia dib uga dhalata, taas oo fariisata kuna shaqaysa madaxdooyadii Somalia. Dhammaan qodobada aan kor ku soo xusay, waxaa la gaaray shantii sano ee ugu horraysay jiritaanka dowladnimada Puntland.

Puntland horay ayey u sii socotay. Waxaa  la sii xoojiyey hay’adihii dowladda ee curdanka ahaa, waxaana la qabyo tiray intii wax ka dhimanaayeen. Waxaa dib u habayn lagu sameeyey dastuurkii Puntland waxaana loo qaaday afti ergo dadweyne. Puntland waxaa  ka hirgalay nidaamka dimuqraadiyadda waxayna maanta joogtaa inuu hogaaminayo madaxweynihii 6aad ee ay yeelato.

Puntland waxaa ka hirgalay horumar laga sameeyey dhanka kaabayaasha dhaqaalaha, iyada oo ay ka hirgaleen labo garoon diyaaradeed oo caalami ah iminkana ay socoto dekeddii  labaad ee abid ka hirgasha deeganada Puntland. Waxaa Puntland si qumman uga hirgalay nidaamka UN Joint Programme on Local Governance ee loo yaqaan JPLG oo ka shaqeeya nidaaminta iyo horumarinta magaalooyinka waaweyn iyo qebyo ka mida degmooyinka laamiga ka durugsan. Waxaa si weyn u dhismay magaalooyinka waaweyn ee deegaanada Puntland iyaga oo ka fa’iidaystay nabadda iyo dowladnimada ku dhisan hannaanka hoos ka dhis kor u dhis ee Puntland ka hirgalay.

Puntland waxaa ka dhismay isbitaalo waaweyn oo isugu jira kuwa dowladdu gacanta ku hayso iyo kuwo si gaar ah loo  leeyahay. Waxaa si weyn kor ugu kacay nidaamka waxbarashada Puntland iyadoo Somalia inteeda kale tusaale u noqotay. Sanad walba iskuulada hoose/dhexe iyo sare waxaa ka soo baxa tobanaan kun oo  arday.  Waxaa Puntland ka hirgalay jaamacado waaweyn oo 10 kor u dhaafaya, kuwaas oo tartan  xooggan kula jira jaamacadaha dunida soo koraysa.

Puntland waxay yeelatay shirkado isgaarsiineed kuwooda caalamka ugu fiican iyada oo laga helo adeegyo lagu kaaftoomay kuwaas oo isugu jira adeegyo dhanka telefoonada gacanta ah iyo internet xawaarihiisu sarreeyo. Puntland waxaa ka hirgalay shirkado biyo galineed iyo kuwo korantada dhaliya iyadoo wax weyn ka bedelay noloshii dadweynaha iyo baahiyihii  ka jiray deegaanadii gaariwaaga loo yaqaanay. 

Waxaa Puntland dhexdeeda si weyn u kobcay dhaqaalihii kaalinta dhexe waxaana abuurmay shaqooyin lagala soo baxo nolol  maalmeedka. Waxaa la gaaray horumar weyn oo shacabka Puntland ay hormuud u yihiin.

Maxaa la gaabiyey?

Walow ay jiraan duruufo adag oo guud ahaan dalka Somalia soo wajahay, Puntlandna ay duruufahaas saamigeeda ka qaadatay, hadana Puntland ma gaarin himiladii loo dhisay iyo hankii weynaa ee loo qabay. Badi horumarada aan kor ku soo xusay, wuxuu ku yimid dadaalka iyo kartida shacabka Puntland ee looga bartay inay meel cidlo ah inta wax ka abuuraan tusaale u noqdaan dadka Soomaaliyeed. 

 Shantii gobol iyo degmadii Buuhoodle ee Puntland lagu dhisay, maanta waa sagaal gobol iyo degmooyin 60 kor u dhaafaya. Waxaa dadka reer Puntland isweydiinayaan inta dowladda Puntland gacanteeda ku jirta oo ay si toos ah u maamusho.

Puntland oo ku dhisan nidaamka federalka ama hoos ka dhis kor u dhis, waxaan weli si xooggan uga hirgelin riyadii ahayd daadejinta maamulka. Waxaa  jira gobo iyo magaalooyin muhiim ah oo magac ahaan ka tirsan Puntland welise aan maamulku u daadegin.  

Marka la eego halka Puntland ay ku taal oo ah meel istaatigi u ah ganacsiga, socdaalka iyo nabadgelyada aduunka, Puntland kama aysan fa’iidaysan fursaddaas. Puntland oo maanta ahaan lahayd Singapore tii Africa, dadkeedu weli waa ka baahan yihiin khayraadka bad iyo berriba ceegaaga.

Walow dowladda cusub ee uu hogaaminayo Madaxweyne Deni ay dadaalayso, hadana Puntland waxaa si weyn u curyaamiyey musuqmaasuq la iska xalaashaday xoolihii umadda, taas oo hoos u dhigtay kalsoonidii shacabka iyo fursadihii ay dadka Soomaaliyeed iyo shirkadaha caalamiga ah maalgashi uga samaynsan lahaayeen gudaha Puntland.

Inkastoo iminka ay socoto, hirgelintii nidaamkii xisbiyada badnaa, taas oo la filayo in looga xoroobo odayaasha dhaqanka oo siweyn ula dagay hannaanka soo xulista golayaasha dowladda, sida Golaha Wakiilada iyo kuwa deegaanka, hadana Puntland waxaa ka dhacay musumaasuq si weyn u aafeeyey hannaankii doorashada ee Madaxweynaha iyo kuwii golayaasha deegaanka ee Puntland.

Waxaa Puntland gudaheeda ka abuurmay kooxo xoogsato ah, oo lafta iyo maqaarka maamulka kala dhex galay, kuwaas oo ka qunsada danahooda gaarka ah si weynna u musuqmaasuqay mashaariicdii horumarineed ee Puntland ka fushay ama ka fuli lahayd, iyagoo qeybo ka mida gabi ahaanba afka u dhigtay oo fashiliyey.

Puntland oo u gudbaysa hannaankii xisbiyada badnaa weli kama hirgelin maxkamaddii dastuuriga ahayd oo ah mid aad muhiim u ah xaakimna u noqon lahayd murannada ka abuurmay ama ka abuurmi doona hay’adaha dowladda dhexdooda.

Marka la eego sida ay u wada shaqeeyaan, hay’adaha dowladda sida fulinta, xeerdajinta iyo xaakimadu, Puntland waxaa muddo dheer caadi ka ahayd isku dhexmilanka hay’adahaas, oo aan marna daah furnaan iyo dimuqraadiyad buuxda la gaari karin inta hal meel laga wada maamulayo.

Talo soo jeedin.

Waxaa hubaal ah in xukuumadda Madaxweyne Deni qaaday wadiiqo ka duwan tii ay qaadi jireen madaxdii iyo maamuladii ka horreyey, isla markaasna uu sanadkiisii 1aad ku dhiiraday hirgelinta nidaamka curdanka ah ee xisbiyada badan, kaas oo iminka Puntland ka bilowday. Haddaba waxaan u soo jeedin lahaa Madaxweynaha iyo xukuumaddiisa talooyinkaan hoose:

1. Madaxweynaha iyo xukuumaddiisu waa in ay sida ka muuqataba ka dhabeeyaan hirgelinta nidaamka axsaabta badan, kaas oo ku dhisan hufnaan iyo daahfurnaan aysanna dhag jalaq u siin kuwa maamulkiisa ka tirsan oo nidaamkaas jallaafooyinka u dhigaya.
2. Si ay u caddaato in xukuumaddu daacad ka tahay yagleelidda nidaam dimuqraadi ah oo hufan oo Puntland ka hirgala, waxaan xukuumadda u soo jeedinayaa in la dhiso maxkamaddii dastuuriga ahayd.
3. Si musuqa gaamuray ee cid walba ka xoog batay xidida loogu siibo, waxaan xukuumadda u soo jeedinayaa in la dhiso guddiga la dagaallanka musuqmaasuqa (Anti-Corruption Commission). 
4. Si dadka reer Puntland meel ay joogaanba u helaan adeeg dhow oo hufan, waxaan xukuumadda usoo jeedinayaa in la xoojiyo nidaamka hoos ka dhis kor u dhiska ah iyo daadejinta maamulka ilaa heer tuulo.
5. Waa in xukuumaddu xoojisayaa oo tayeysiisaa hay’adda masiibooyinka dabiiciga ah si looga tabaabushaysto abaaraha soo noqnoqda loogana hortago fatahaadda daadadku sababaan isla markaasna biyaha roobka looga fa’iidaysto.
6. Waxaa aduunka iyo shacabka Soomaaliyeed ee reer Puntlandba qireen maragna ka yihiin in si xad dhaaf ah oo naxariis darro ah loo daldasho khayraaadka badda ee Puntland, iyadoo loo adeegsado maraakiibta jariifka ah ee dunida laga xaaraantinimeeyey, hadaba waxaa  looga fadhiyaa dowladda Puntland sidii ay ula tacaali lahayd masiibadaas qaran, uga soo saari lahayd xeerar adag isla markaasna loola dagaalami lahaa burcad badeeddaas.
7. Dowladdu waa in ay abuurto wadiiqooyin looga fa’iidaysanayo khayraadka badda isla markaasna shaqo abuur loogu samaynayo da’yarta iyo xoogsatada Soomaaiyeed.
8. Xukuumadda Puntland waa in ay abuurta jawi suurta gelinkara bixinta adeegyada dadweynaha ee aasaasiga ah si loo soo celiyo kalsoonidii shacabka ee ahayd wax ka qaad waxna ku celi.
9. Dowaladda Puntland waa in ay maal, maskax iyo muruqba ku bixiso xoojinta dowlad Soomaaliyeed oo federal ah oo dimuqraadi ah, taas oo meesha ka saaraysa in mar kale ay dalka ka dhacdo in si khaldan loo adgeesado awoodda dowladda laguna wax yeeleeyo dad Soomaaliyeed oo aan waxba galabsan.
10. Dowladda Puntland waa in ay xaqiijisaa inay si buuxda gacanteeda u soo galaan shanti gobol iyo degmadii Buuhoodle ee Puntland lagu dhisay si himiladii Puntland u rumowdo loona xaqiijiyo midnimada iyo wada jirka ummadda Soomaaliyeed.

 

Dhammaad

 

Mohamed Baldho

Waa aqoon yahan bartay culuumta siyaasadda iyo dhaqaalaha oo ku nool dalka UK wuxuuna falanqeeya si weynna ula socda siyaasadda Somalia.

 

WATCH THIS EVERYDAY AND CHANGE YOUR LIFE - Denzel Washington Motivationa...

Choices have consequences

Every decision you made today may have impact on you and the people you decide for-both in the short and the long run- Effective leaders do not make decisions hastily, based on their emotions and personal interests, but make decisions using decision making process while consulting all the concerned parts and those their decisions will have an effect. It’s equally important to weigh all the pros and cons of your decisions.

Comparing your options and choosing the right one is fundamental requirement in decision making process. If you don’t have the ability to choose one from two bad options, then you are not a decision maker. If you don’t have the ability to decide, then you are not a leader. If you are not a leader, perhaps, you are like a shipmaster without navigation. Obviously, your ship will eventually flounder and drowns.

In Somalia’s context, every decision we made today will have either direct or indirect influence on generations to come. The country is gradually recovering from 21 years of dictatorship, 30 years of brutal civil war, failed state and anarchism. We are in the process of state building where every government level has a role to play.

In this critical time, the decision-making process is equally important as the decisions you are making. If you don’t have the ability to include the process to all stakeholders, or you are intentionally denying them to have their say, then you are making bad decisions and the choices will have bad consequences. Think twice!

Mohamed Baldho

The Power of Diplomacy US and EU Approaches -- Madeline Albright

Maxaan Ka Welwallaynaa?

Marka hore ila daawo akhrina laba sawir oo midna xaaladda #Puntland ka hadlayo midna shirka #Djibouti. Marka xiga hoos u raac oo ila akhri qoraalkaan aan uga faallooday shirka #Djibout.

Waxa ina welwel gelinaya ma ahan in Soomaali heshiiso ee waxa ina welwel gelinayaa in aanay ha’adaheenii dowliga ahaa aqoon waxa #Djibouti ka socda iyo sababta ay u aadeen madaxdii sare ee dalku.

Waxaa ina welwel gelinaya in #Djibouti ay ka soo baxaan go’aamo saamayn mustaqbal ku yeesha mandiqadda Geeska Africa, kuwaas oo lagu wax yeelaynayo jiritaanka, midnimada iyo mustaqbalka ummadda Soomaaliyeed.

Waxaan ognahay in Maraykanku labo ujeedo oo kaliya ka leeyahay mashruuca Is-dhexgalka Geeska Africa (Horn of Africa Integration program):

a)     In uu halkaa ka waardiyeeyo China iyo Ruushka uuna Geeska oo dhan ku soo koobo hal boton oo uu marna xiro marna furo.

b)    In uu halkaa ka xoojiyo mashruuca la dagaalanka argagixisada.

Waxaad moodaa go’aamo badan oo quseeya masiirka #Somalia in dowladda Maraykanku gaarto. Tusaale ahaan, in Madaxweynaha Somalia casumo madaxda dowladaha xubnaha ka ah dowladda federalka oo la filayo in dhawaan xarunta Xalane shir uga furmo, in aqoonsi ku meel gaar ah la siiyo Ahmed Madoobe si uu shirkaas uga soo qeybgalo iyo in dhammaan go’aamadaan soo baxaan inta aanu furmin shirka Djibouti.

In go’aamada masiiriga ah ee dalkaaga ay qaataan dowlado shisheeye waa waxa ugu weyn ee dadka Soomaalida ah cabsigelinaya, isla markaasna abuuraysa welwelka ah maxaa shirka #Djibouti ka soo bixi doona.

Nasiib darada ugu weyn, waxay haysataa xukuumadda #Puntland oo korkeeda ciyaar farsamaysan lagu dheelay iyo iyadii oo ku guul darraysatay in ay hesho xogta shirka #Djibouti oo ay kala mid ahayd shacabka Soomaaiyeed ilaa iyo hadana kala mid ah.

Cabsidu ma ahan in Soomaalidu heshiiso iyo in wax weyn oo lama filaan ah la isku quuro waana istaahillaa taa. Cabsidu waa in ay dhacaan wax weyn oo aayaha iyo mustaqbalka jiritaanka Somalia khatar ku ah.

Aynu rajeyno guul taxaddar huwan.

Mohamed Baldho 

BAAQ XALINTA KHILAAFKA MADAXDA PUNTLAND

                                                                                                      

                                                                                                                 Taariikh: 31.05.2020

BAAQ XALINTA KHILAAFKA MADAXDA PUNTLAND

Golaha Puntland Current Trend (PCT) oo ay ku midaysan yihiin aqoon yahan, siyaasiyiin iyo ganacsato rag iyo haweenba leh oo reer Puntland ah waxay muujinayaan sida aadka ah ee ay uga xunyihiin khilaafka soo wajahay hay’adda fulinta dowladda Puntland. 

Goluhu wuxuu aad uga xun yahay iyadoo wadanku ku jiro xaalado adag sida daadadkii soo rogmaday, cudurada aduunka saameeyey sida Covid19 iyo xaalado amni iyo kuwa siyaasadeed in khilaaf soo kala dhexgalo Madaxweynaha iyo Madaxweyne ku xigeenka, isla markaana uu niyad jab iyo jaah wareer ku abuuro shacabka Puntland dal iyo dibadba.

Goluhu wuxuu bogaadinayaa dhammaan qaybihii isku dayey xalinta khilaafka madaxdda sare ee Puntland. Goluhu wuxuu walaac ka muujinaynaa inaan ilaa hadda wax xal ah laga gaarin khilaafka jira. Waxaa sidoo kale goluhu soo dhaweynayaa dadaalka bilowga ah ee ay wadaan qeybo ka mida Isimadda Puntland.

Puntland waxaa lagu soo dhisay laguna soo maamuley midnimo, tixgelin, turniimo iyo heshiis bulsho, kaas oo ay u dhammaayeen hoggaanka dhaqanka iyo kan siyaasadduba. Waxaa marwalba tixgelin gaar ah la siin jiray duruufaha amni, siyaasdeed iyo midnimada guud. Sidaas darteed, waxaa annagoo ku hadlayna magaca dhammaan dadka ay ku weyn tahay dhul udug, isla markaana daneynayna wanaagga iyo wada jirka Puntland, ugu baaqaynaa madaxdda sare ee Puntland inay ilaaliyaan wada jirka iyo deganaanshaha dalka.

Goluhu waxaa uu ku talinaya:

1.     In khilaafka hoos loo dhammeeyo danta guudna laga hormariyo danaha gaarka ah.

2.     In midnimada, deganaanshaha iyo wada jirka shacabka reer Puntland la ilaaliyo taladana wax laga siiyo dhamman waxgaradka sida isimadda, siyaasiyiinta, aqoon yahanka, qurba joogta ururada bulshada, ganacsatada iyo gabdhaha Puntland.

3.     In bulshada reer Puntland oo ay ugu horreeyaan isimadu qaataan kaalintooda ku aadan xallinta khilaafka aloosan si looga baaqsado in khilaafku sii daba dheeraado iyo in uu sababo cawaaqib xumo ka dhalan karta sii jiitankiisa.

4.     In Isimadu ay la tashiyo la sameeyaan siyaasiyiinta, waxgaradka iyo aqoonyahanka reer Puntland ka hor inta aanay kulamo la samayn darafyada khilaafku ka dhexeeyo.

5.      Inaan marna dhinacuu doono ha noqdee la isku deyin in ismaan dhaafkaan lagu xalliyo mooshinno iska soo horjeeda oo la horgeeyo Golaha Wakiilada Puntland isla markaana golaha Wakiiladu ka dhawrsadaan  ku milanka xiisadda ka taagan waaxda fulinta.

6.     In dhammaan wixii khilaafka sababay loo xalliyo si wada jir, wada tashi iyo isla ogol ah laguna saleeyo dastuurka iyo xeerarka kale ee dalka u yaal. 

7.     In la sameeyo Maxkamaddii Dastuuriga ahayd si hadda ka dib loo helo marjac markii khilaaf dastuuri ahi yimaado loo laabto.

Puntland Current Trend (PCT) waa madal ay ku mideysan yihiin aqoonyahano iyo waxgarad reer Puntland ah, kuwaas oo kala jooga dunida daafaheeda. Waxaa madashu u dhisan tahay ka doodista, odoroska iyo abla-ableynta iyo talo-bixinta xaaladaha taagan, tagtada iyo timadaada guud ahaan Soomaaliya iyo gaar ahaanna Puntland.

Dhammaad.

KAAHOW U KAADSO.

Marka la tixgeliyo duruufaha qallafsan ee dalku ku sugan yahay, suuragal ma ahan in Puntland laga hirgeliyo xisbiyo siyaasadeed. 

Si loo helo axsaab siyaasadeed waxaa lagama maarmaan ah in la helo tirarkii ay ku istaagi lahaayeen oo ay ugu horrayso nidaam qeexan oo la raaco, guddi doorasho iyo in loo sinaado warbaahinta dowladda. 

Waxaas oo dhan waxa ka muhiimsan inuu jiro amni la isku hallayno karo iyo xuduudaha dalka ama state ka oo sugan kuna jira gacanta dowladda. Waxaa muhiim ah in la helo tirakoob dadweyne, diiwaangelin shacab iyo kala xadaynta goboladii iyo degmooyinkii Puntland abuurtay.

Waxa haatan Puntland ka socdaa ma ahan hirgelin ururo siyaasadeed kuwaas oo hadhowna ay ka soo bixi doonaan xisbiyo rasmiya. Ururka siyaaseedka #KAAH oo ah mid ay xukuumaddu samaysatay, wuxuu si cad u baalmaray shuruucdii iyo xeerarkii qabyada ahaa ee loo dajiyey inay ku socdaan ururada siyaasadda Puntland. 

Waxaa muuqata in urur siyaasadeedka #KAAH uu la midyahay urursiyaasadeedkii “HORSEED, kaas oo isku dayey inuu si farsamaysan ku boobo doorashaadii #Puntland ka dhacday 2014kii.

Waxaa la xaqiijinayaa in urur siyaasadeedka #KAAH uu si aan loo meel dayin u isticmaalayo hantida shacabka reer #Puntland, taas oo halkii canshuurta dada loogu adeegi lahaa loo adeegsaday furitaanka iyo qabalaynta xafiisyada ururka ee gobolada iyo degmooyinka Puntland, iyadoo godomiyayaasha gobolada iyo degmooyinka la faray inay ururka qeyb ka noqdaan isla markaasna degmo waliba bixiso kharaska ku baxaya hawlaha xafiiskeeda, sababtu waa iyadoon xubnaha ururka laga qaadin wax lacag ah (Membership fee). Sidaa si la mida, waxaa shaqaalaha dowladda lagu khasbayaa inay xubin ka noqdaan ururka #KAAH.

Guddiga KMG ah ee doorashooyinka Puntland (TPEC), waxay soo jeediyeen dhammaadkii bisha April in la hakiyey muddo labo bilood ah hawlihii guddiga doorashooyinka ku meel gaarka ah ee Puntland isla markaasna waxay ku amreen ururadii isdiiwaangeliyey inay shaqadooda hakiyaan iyagoo sabab uga dhigay cudurka #Covid19. Waxaad moodaa inaan dheg jalaq loo siin soo jeedintii iyo habraacii guddiga doorashooyinka, taas oo meesha ka saaraysa kalsoonidii lagu qabay oo awalba hoosaysay hadii ay hawlaha #KAAH sidooda ku aqbalaan.

waxaa xusid mudan in aan loo sinayn warbaahinta dowladda #Puntland oo aan ururada kale ilaa iyo hada u adeegsan karin si la mida sida ururka #KAAH.

Dhanka kale, waxaynu ognahay in ay #Puntland ka jirto xaalad deganaansho la’aan siyaaseed, taas oo u baahan inta aan laga hadlin ururo siyaasadeed oo si gacan ku rimis ah ku yimaada in la mideeyo dadka #Puntland isla markaasna laga shaqeeyo amnigooda iyo arkaanta kale ee muhiimka u ah in dalka laga hirgeliyo ururo siyaasadeed oo dadku wada aqbali karaan.

FG. Anigu kama mid ahi ururada iminka Puntland looga dhawaaqay iimana qorshaysna inaan ka mid noqdo inta wax laga qabanayo qodobada kor ku xusan.

Mohamed Baldho

Aafada Covid19 iyo ilduufka Soomaalida

Somalia waxaa faraha ka sii baxaya xogta iyo xakamaynta cudurka #Covid19. Magaalooyinka waaweyn ee dalka waxaa laga soo warinayaa inay dadku u daadsanyihiin xanuun aan la garanayn balse leh calaamadihii #Covid19 oo ay ugu horrayso qandho qofka ka waalinaysa. Waxaa kale oo aad u kordhay dadka dhimanaya oo aan la aqoon sababta geeridooda. Taas waxaad ka garan kartaa tacsida baraha bulshada.

Dhanka kale, dadku waxay iska diideen inay u hoggaansamaan talooyinka bahda caafimaadka. Waxaa xanuunkii loo rogay mid utun iyo ceeb leh (stigma). Waxaa dadku iska diideen inay tagaan goobaha wax lagu baaro iyo kuwa dadka lagu gooni sooco (Quarantine Centres) sababa dhawr ah awgood:

1. Awoodda hay’adaha caafimaadka iyo aqoontooda la xiriirta Covidka oo aad u hoosaysa, sidaas darteedna qofku aanu ku kalsoonayn inuu helayo adeegga caafimaad ee uu u baahan yahay iyo nolosha xarumaha dadka lagu gooni sooco aad u hoosaysa meelaha qaarkood.

2. Qofkii looga shakiyo xanuunka oo lagu samaynayo gooni sooc iyadoo aan dib loo eegayn gurigii uu ka soo toosay. Caadiyan xanuunkaan calaamadihiisu waxay qofka ka soo bixi karaan muddo u dhaxaysa asbuuc ilaa labo asbuuc, waxaana muhiim ah in qofka xanuunka lagu arkay lala gooni sooco dhammaan dadkii uu la noola ama uu xiriirka la sameeyey ugu yaraan labadaas asbuuc. Khasab ma ahan in meel loo kexeeyo ee waxay isku gooni sooci karaan guriga ay ku nool yihiin. Tanu Somalia suuragal kama ahan waqtiga aan joogno.

3. Dadka xanuunsan badankooda oo ah kuwo qoysaskooda usoo dhiciyaa nolol maalmeedka, oo hadii lagu sameeyo gooni sooc aaminsan in qoysaskoodu cidlo ku soo dhacayaan.

4. Dowladda ama maamulada  dalka ka jira oo aan lahayn awood dhaqaale oo ay dadka la gooni soocay qoysaskooda ku taakulayn karaan.

5. Dhaqanka iyo madax adaygga qofka Soomaaliga ah oo meel walba oo uu dunida uga nool yahay, inkirsan jiritaanka xanuunka diidayna inuu u hogaansamo talooyinka dadka lagu samata bixinayo.

Sababahaas aan kor ku soo xusay iyo kuwo kale, waxay kallifeen inaan dadku tagin goobaha caafimaadka ama xanuunka qarsadaan. 

Dhanka kale, waxaa dadku ma dhalays u arkaan bandhowga habeenkii ah iyadoo dadku maalintii isku dhex jiraan, taas oo iyada laftigeedu hada ay u muuqato inay shaqayn wayday oo noloshii magaalooyinku xilliga habeenka si caadi ah ku soo noqonayso.

Tallaabooyinka ugu haboon ee la qaadi karo

Hadaba si loo yareeyo dadka ku halaagsamayaa masiibada #Covid19, waxaa haboon in la qaado tallaaboyinkaan soo socda:

• In qof walba dhankiisa masuuliyad isaga saaro caafimaadkiisa, kan qoyskiisa iyo kan bulshadiisa.

•  In dadku iyaga oo dhacsanaya nolol maalmeedkooda, hadana u hogaansamaan talooyinka bahda caafimaadka sida kala si kashada, af-xirashada iyo nadaafadda jirka, gaar ahaan fara dhaqashada.

•  In dowladdu ku dedaasho sidii lagu tayeyn lahaa goobaha caafimaadka si loola tacaalo dadka cudurku soo ridanayo, gaar ahaan kuwa u baahan qalabka lagu neefsado.

•   In la xoojiyo wacyigelinta ku aadan khatarka xanuunka iyo sida looga hortagi karo.

•   In madaxda dowladda federaalka iyo kuwa maamauladu ka run sheegaan xaaladda khatarta ah ee xanuunku leeyahay iyo sida baahsan ee uu dalka u aafeeyey iyo in aanay awoodin baaritaan waafi ah iyo la tacaalidda dadka xanuunku soo rito.

Allah ha sakhiro.

Mohamed Baldho